فرآورده های روشن کننده
رنگ پوست و ملانین
رنگ پوست به وسیله عوامل مختلفی ایجاد می گردد که عمده ترین آنها عبارتند از :
– ضخامت پوست
– عروق خونی درون پوست
– میزان اکسیژن موجود در خون که هر چه بیشتر باشد پوست قرمز روشن و در صورت کم بودن متمایل به آبی خواهد بود.
– وجود رنگدانه که سبب تغییر در رنگ پوست می شود مثلا کاروتن که ساختمان شیمیایی شبیه ویتامین Aدارد باعث رنگ متمایل به زرد در پوست می شود.
– سطح ملانین در پوست
از میان موارد فوق؛ بارزتر از همه ملانین است که به وسیله سلول های خارجی در پوست به نام ملانوسیت ها ساخته می شود و میزان آن با نژاد، عوامل ژنتیکی، عوامل هورمونی و تماس با آفتاب رابطه دارد.
برنزه شدن
تولید ملانین بعد از مواجهه با آفتاب حالت برنزه در پوست ایجاد می کند. برنزه شدن تا حدودی خاصیت حفاظت کننده دارد. زیرا ملانین نوعی سد طبیعی در برابر نور خورشید است با این حال این حفاظت بخصوص در کسانی که پوست روشن دارند کافی نیست. در ضایعات هیپرپیگمانته تعداد ملانین زیاد است در حالی که در ضایعات هیپوپیگمانته مقدار آن کم است.
فرآورده های متنوعی برای روشن کردن ضایعات جلدی در دسترس است و با توجه به شرایط هر فرد باید از فرآورده مناسب وی استفاده نمود.
کک و مک
این ضایعات همان لکه های قهوه ای کم رنگ نقطه ای است که در افراد سفید پوست که دارای موی روشن یا قرمز رنگ هستند دیده می شود. کک و مک در اوایل کودکی بین سنین دو تا چهار سال ظاهر می شود و به طور شایع در قسمت هایی از پوست که در معرض آفتاب هستند مثل صورت (بخصوص بینی) شانه ها و قسمت های فوقانی پشت دیده می شود. این لکه ها در تابستان تیره تر و در زمستان کوچکتر و کم رنگ تر می گردند. راه جلوگیری از ایجاد آنها اجتناب از آفتاب است. برخی از فرآورده های روشن کننده تا حدودی در کمرنگ کردن این ها موثرند ولی تاثیر آنها قطعی نیست.
لکه های آفتابی
اسم علمی این ها solar ientigines است. برخی به آن لکه های کبدی یا لکه های پیری نیز می گویند. علت اصلی آنها تماس با آفتاب است و بنابراین در نقاط بارز بدن مثل صورت، پشت دستها، قسمت فوقانی قفسه سینه و کناره های بازو دیده می شوند. اینها لکه هایی تیره به رنگ قهوه ای تا قهوه ای مایل به سیاه هستند و معمولا به صورت دایره ای یا بیضی شکل اند ولی به اشکال دیگری نیز مکن است دیده شوند.
لکه های آفتابی معمولا از سن 40 سالگی به بعد ظاهر می شوند و از لحاظ اندازه از چند میلی متر تا یک سانتیمتر متغیرند. معمولا این لکه ها تهدیدی برای سلامتی نیستند ولی از لحاظ زیبایی ناخوشایند هستند و افراد تمایل به رفع آنها دارند. اجتناب از نور آفتاب مانع بروز اینها می شود یا تعداد آنها را کم می کند.
ملاسما (کلواسما، ماسک حاملکی)
ملاسما، عبارت از گسترش رنگدانه ای با الگوی بخصوصی است که در ناحیه صورت دیده می شود. این لکه ها عمدتاً در خانم ها ایجاد می گردد. و اغلب به آن «ماسک حاملگی» گفته می شود. به طور کلی در دوران حاملگی بر روی پوست در نقاط تیره تر بدن افزایش رنگدانه ها در دوران بارداری دیده می شود. در موارد خفیف این مسئله به صورت تیره شدن ارئول (یا کلواسما) گفته می شود. ملاسما به صورت نواحی قهوه ای روشن تا تیره در صورت بروز می کند که معمولا حالت قرینه دارند. عموما این ضایعات در بالای لب، پیشانی و گونه ها ایجاد می شود. علت ایجاد اینها تغییرات هورمونی که هنوز شناخته شده نیستند می باشد.
اگر چه ملاسما اکثراً به دنبال حاملگی ایجاد می گردد ولی مصرف داروهای ضد بارداری یا داروها و ترکیبات خاص هورمونی دیگر نیز می توانند علت بروز این ضایعات باشند. گاهی ملاسما قبل از شروع قاعدگی تشدید می شود و در بسیاری از خانم ها دلیل واضحی برای ایجاد آنها پیدا نمی شود. درمواردی که علت آن حاملگی است به دنبال زایمان طی ماههای بعدی تدرجاً کمرنگ تر می گردند.
قبل از استفاده از داروهای روشن کننده باید به چند نکته توجه داشت.
– به حداقل رسانیدن تماس با آفتاب
– چون برخی داروها و هورمون ها می توانند سبب ایجاد یا تشدید ملاسما شوند. بهتر است تحت مشاوره یک درماتولوژیست این داروهای خاص قطع شوند.
ضایعات پیگمانته متعاقب التهاب
التهاب های پوستی می توانند گاهی سبب ایجاد نواحی هیپرپیگمانته در پوست شوند. این التهاب ها شامل موارد زیر است :
– آکنه
– درماتیت تماسی
– آسیب دیدگی یا سوختگی پوست
در این حالات درمان با مواد روشن کننده چندان کمک کننده نیست زیرا رنگدانه ها در لایه های عمیق تر پوست قرار دارند.
درماتیت برلوک
شکل خاصی از پیگمانتاسیون پوست در التهاب های پوستی به نام درماتیت، برلوک ظهور می کند. ناحیه پییگمانته دارای شکل نامنظم است و نواحی شایع آن شامل طرفین گردن، پشت گوش ها و ناحیه گونه هاست. این مسئله به دنبال استفاده از عطرها و لوسیون های بعد از اصلاح شیوع دارد. استفاده از این مواد به همراه تاثیر آفتاب سبب بروز درماتیت برلوک می گردد. در این شرایط لکه های تیره بر روی پوست ایجاد می شود. اگر پوست در برابر آفتاب قرار نگیرد این فرآورده ها سبب بروز آسیب نمی شوند.
ملاحظات کلی در مورد فرآورده های روشن کننده
اغلب مشکلات ناشی از هیپرپیگمانتاسیون به علت تاثیر نور خورشید ایجاد می گردد بنابراین وقتی از مواد روشن کننده استفاده می شود باید مواجهه با آفتاب به حداقل برسد و اگر این کار به طور کامل ممکن نباشد باید از فرآورده های ضد آفتاب استفاده گردد.
مواد روشن کننده را باید فقط در نقاط پر رنگ مورد استفاده قرار داد. اگر ضایعات طوری است که امکان استفاده از ماده روشن کننده بدون نفوذ بر پوست طبیعی وجود نداشته باشد باید با یک متخصص پوست مشاوره کرد. کارایی فرآورده های روشن کننده بستگی به طبیعت مواد فعال آن و نوع ضایعه تحت درمان دارد. می توان برای درمان یک ضایعه خاص بیش از یک نوع ماده روشن کننده را مورد استفاده قرار داد. یک ترکیب شایع که به وسیله درماتولوژیست ها به کار می رود شامل ترتینوئین و هیدروکینون است.
توجه :
تمام این ترکیبات باید تحت نظر پزشک مورد استفاده قرار گیرند.
هیدروکینون
هیدروکینون سبب ممانعت یا کم کردن تولید ملانین در پوست می شود. در ایالات متحده غلظتهای ماده تا 4% موجود است و غلظت های 2% و کمتر را می توان بدون نسخه دریافت نمود. غلظت های بالای 5 % می تواند باعث تحریک قرمزی و خارش پوست و سوزش در پوست گردد. در اروپا هیدروکینون بدون نسخه پزشک فروخته نمی شود.
دارو را باید روزانه دوبار مصرف کرد: صبح ها و شب قبل از خواب، این دارو را می توان با یک ضد آفتاب ترکیب کرد. دارو به تنهایی و یا با سایر ترکیبت روشن کننده همراه یا بدون کورتیکوستروئیدها تجویز می شود. استفاده از این دارو در 70 الی 80 درصد افراد مفید است. در برخی موارد استفاده از هیدروکینون بی اثر است. وقتی که رنگ پوست به حد مطلوب رسید باید دارو را قطع کرد ولی ضد آفتاب را ادامه داد. باید توجه داشت که خاصیت روشن کنندگی مممکن است موقتی باشد و با قطع دارو مجددا پوست تیره شود در این موارد باید پزشک نکات زیر را در نظر داشته باشد :
– از ترکیباتی با غلظت بالاتر هیدروکینون استفاده کند.
– این دارو را با سایر فراورده های روشن کننده همراه سازد که این کار ارجح است.
عوارض
– هیدروکینون ممکن است رنگ ناخن را نارنجی کند که باید از تماس آن با ناخن اجتناب شود.
– تحریک پوست امر چندان شایعی نیست ولی در صورت بروز به صورت خارش و قرمزی ظاهر می گردد.
هیدروکینون مونوبنزیل اتر HMBE
این فرآورده از لحاظ شیمیایی مشابه هیدروکینون است ولی وقتی به پوست مالیده شود اثرات آن غیرقابل کنترل است :
– ممکن است بی رنگ کنندگی فراتر از محل به کار برده شده بروز کند.
– خاصیت بی رنگ کنندگی چندین ماه بعد از قطع استفاده ادامه می یابد.
تنها مورد مصرف HMBE در بیمار مبتلا به ویتیلیگوی منتشر بدن است که چون غیرقابل درمان بوده و نمی توان پوست را به رنگ اولیه تیره برگردانید تنها راه برای ایجاد رنگ یکنواخت در پوست بیرنگ کردن پوست طبیعی باقیمانده بدن است که به وسیله HMBE صورت می گیرد.
اسید رتینوئیک
این فرآورده به تنهایی و یا در ترکیب با سایر داروها اثراتی در جهت روشن کردن پوست های تیره دارد. فرآورده های رتینوئیک اسید در غلظت های 0.25 درصد، 0.5 درصد موجود است.
آزلائیک اسید
آزلائیک اسید تولید ملانین را در پوست مهار می کند و در غلظت های 10 درصد، 20 درصد و 35 درصد موجود است و مصرف آن به صورت دوبار روزانه و به مدت چندین ماه صورت می گیرد. گزارش شده است که این ماده در 70% بیماران طی پنج مـاه سبب بهبودی می شود و فقط به وسیله پزشک قابـل تجویز است.
این ترکیبات نیز اثراتی در جهت روشن کردن پوست و لکه های هیپرپیگمانته دارند .
سایر فرآورده های روشن کننده
– Glycerrhiza glabra
– عصاره لیکوریس
– کوجیک اسید که ماده ای مشتق از منشاء قارچی است و از تولید ملانین ممانعت می کند. سایر ترکیبات جدیدی که به نظر می رسد در آینده به فهرست فوق اضافه شوند عبارتند از :
– آربوتین Arbutin
– 4 –تیورزورسین
عصاره های گیاهی مختلف مثل :
Catharanthus roseus
Chamomilla recutia
Ganoderma
Green tea
چندین دهه قبل ترکیبات حاوی جیوه به عنوان فرآورده های پذیرفته شده برای سفید کردن پوست محسوب می شدند که به علت عوارض ناشی از آنها ممنوع شدند. این مواد به شدت سمی هستند و پراکسید هیدروژن نیز به وسیله اکسیده کردن ملانین می تواند سبب رنگ بری شود ولی به علت احتمال تحریک پوستی معمولا در پوست کاربرد ندارد و استفاده عمده آن برای بی رنگ کردن مو است.
سایر روش های درمانی
عمده ترین این روش ها عبارتند از : منجمد کردن به وسیله نیتروژن مایع، لیزر درمانی، استفاده از تری کلرواستیک اسید یا TCA که براساس نوع ضایعه، محل و سابقه طبی بیمار ارجحیت هر یک از این درمانها مشخص می گردد.
لایه برداری نیز می تواند در درمان لکه های تیره پوست موثر باشد که میزان موفقیت درمانی عمدتاً به عمق لایه برداری، ماده مورد استفاده، نوع ضایعه و گستردگی آن بستگی دارد.
گردآوری و تنظیم : نایس کلوب
کتاب آرایش و درمان پوست تالیف دکتر آوی شای ، دکتر هاوارد مایباخ ، دکتر رابرت باران ترجمه دکتر حمید نوروزی
