روغن های فرار و استخراج آن ها
عصاره های ارزشمند
روغن های فرار نوعی عصاره اند که از قسمت های مختلف گیاه –گلبرگ گل سرخ، برگ اکالیپتوس، پوست مرکبات و گاهی ریشه یا ساقه زیرزمینی مانند زنجبیل –کشیده می شود.
این عصاره های معطر یا روغن های فرار در غدد روغنی بافت گیاه یافت می شوند و ظاهرا در حیات گیاه نقش مهمی دارند. نظر بر این است که این روغن ها حشرات سودمند جلب و حشراتی را که به گیاه آسیب می رسانند دفع می کنند پس گیاه حشره کش طبیعی خود را دارد. این روغن ها از سرایت باکتری و قارچ به گیاه نیز جلوگیری می کنند. آن ها نیروی حیات بخش گیاه را تشکیل می دهند و چه بسا از رایجه برای برقراری نوعی رابطه بین گیاهان استفاده می کنند.
خواص روغن های فرار در مرحله استخراج از بین نمی روند و حتی در بسیاری موارد افزایش می یابند و روغن های فرار غلیظ را تشکیل می دهند.
همان طور که در فصل رایحه درمانی چیست شرح داده شد غلظت اغلب روغن ها مانند آب و الکل است و به طور کلی بی رنگ و یا زرد کم رنگ هستند. روغن های فرار تقریبا همیشه با نوعی روغن نباتی، مثل بادام شیرین و یا هسته انگور رقیق شده اند. این روغن ها در الکل و چربی نیز حل می شوند ولی در اب قابل حل نیستند.
انفلوراژ تاریخی
بعضی از روغن های فرار در ایام قدیم با روش پیچیده ای به نام آنفلوراژ تولید می شدند. گل ها را روی صفحه شیشه ای می چیدند و با چربی بدون بو می پوشاندند. پس از بیست و چهار ساعت چربی به بوی گل آغشته می شد. گل ها را بر می داشتند و لایه دیگری از گل می گذاشتند و تا هفتاد بار این کار تکرار می شد. حاصل آن چربی آغشته به رایحه گل، پماد نامیده می شد. پماد را در الکل مس شستند تا روغن فرار از چربی جدا شود و الکل نیز بپزد. این روش دیگر مرسوم نیست.
فشردن
آسان ترین روش کشیدن عصاره گیاه فشردن و آب گیری است و این بهترین روش برای روغن گیری از مرکبات است. زیر پوست مرکبات کیسه های ریزی وجود دارند که حامل مقدار زیادی روغن هستند و این همان قطره هایی است که با پوست کندن و یا بریدن پرتقال به چشمانتان پاشیده می شود.
فشردن و روغن های فرار، با دستگاه و به طور معمول در کارخانه های آب میوه گیری انجام می گیرد. این روش ساده و کم هزینه است و در نتیجه روغن مرکبات از جمله پرتقال گریپ فروت، لیمو ترش، نارنگی و اترج –نسبتا ارزان قیمت است. این روغن ها بسیار فرار هستند و زمان مصرف ان ها بین شش تا نه ماه است.
تقطیر با بخار
این روش از هر نظر متداول ترین و با صرفه ترین روش کشیدن عصاره است که نخست توسط ابوعلی سینا، شیمی دان ایرانی، در قرن دهم میلادی کشف شد و بعدها در فرانسه به صورتی که امروز استفاده می شود گسترش یافت.
در این روش گل مستقیماً در دیگ (دستگاه تقطیر) ریخته می شود. ولی چوب ، ریشه و دانه ها را باید به صورت خرد شده در دیگ ریخت تا روغنشان رها شود این مواد با بخار حرارت می بینند و سپس بخار حاصله از مواد که مملو از عصاره های رها شده است در برج خنک کننده دستگاه تقسیر تبدیل به مایع می شود که مخلوطی است از اب و روغن آب بیرون ریخته می شود و انچه که می ماند روغن فرار مرغوب است. گاهی از آب آن استفاده می شود مانند گلاب، آب باقیمانده را می توان برای روغن گیری بیشتر سه تا چهار بار تقطیر کرد همان طور که در مورد ایلانگ ایلانگ اعمال می شود.
بسیاری از روغن ها به این سبک استخراج می شوند از جمله : اسطوخودوس، رزماری، مریم گلی و بابونه.
صمغ ها –کانکریت ها- ابسولوت ها
روش های دیگر کشیدن عصاره عمدتا در مورد گیاهانی است که روغن ان ها به آسانی کشیده نمی شود. این روش ها از گل، ابسولوت تولید می کند و از صمغ درخت رزین.
عصاره صمغ ها
از مواد طبیعی خشک شده، مانند صمغ درخت تولید می شوند. مهم ترین آنها بنزوئین است که در رایحه درمانی به کار می رود. بیشتر عصاره صمغ های دیگر برای مصرف در صنعت عطر سازی تولید می شوند. صمغ درخت به شکل جامد و نیمه جامد است و با برش پوست درخت از ان تراوش می کند.
عصاره صمغ ها به وسیله حلال هیدروکربن کشیده می شود. حلال توسط تقطیر صاف و خارج می شود و عصاره صمغ باقی می ماند. چون ممکن است مقداری از حلال در عصاره صمغ مانده باشد بسیاری از متخصصین رایحه درمانی بر این عقیده هستند که نباید از آن ها در رایحه درمانی استفاده کرد.
کانکریت ها
به همان روش عصاره صمغ تولید می شوند با این تفاوت که از گل ، ریشع و برگ استفاده می شود. بیشتر کانکریت ها ماده ای جامد و موم مانند هستند و اغلب در صنایع غذایی مصرف می شوند.
ابسولوت ها
این ها مواد معطر درون کانکریت ها هستند که با استفاده از الکل از کانکریت استخراج می شوند. الکل می پرد و آبسولوت با غلظت زیاد باقی می ماند. بیشتر ابسولوت ها مانند گل سرخ و یاسمن در صنعت عطرسازی به کار می روند. ممکن است مقداری از حلال باقی بماند و سبب حساسیت پوست شود این است که در استفاده از ابسولوت ها برای پوست های حساس باید احتیاط کرد.
روش های جدید
در سال های اخیر دو روش جدید برای تولید روغن های فرار معمول شده بود. هیدرودیفیوژن (تصفیه نیز
گویند که مشابه تقطیر با بخار است) : و کربن دی اکسید مایع یا عصاره کش دورانی ( که شامل استفاده از کربن و دی اکسید است برای فشردن مواد گیاهی تا روغنشان خارج شود). بو و ترکیبات روغن حاصله از هر دو روش بیش از روش های دیگر مانند رایحه و ترکیب اصلی گیاه است. ولی چون این روش ها پر هزینه اند روغن های تولید شده به این طریق کمیاب هستند.
گردآوری و تنظیم : نایس کلوب
برگرفته از کتاب رایحه درمانی نوشته لوسیندا دیکن – دیویس ، ترجمه شهین دخت سرلتی (صنعتی)
